Chí sĩ yêu nước Huỳnh Thúc Kháng

Cụ Huỳnh sinh ngày 1-1-1876 trong một gia đình nho học ở Thăng Bình, Tiên Cảnh, Tiên Phước tỉnh Quảng Nam – một địa phương có truyền thống yêu nước và hiếu học. Năm 1900, Cụ đỗ đầu kỳ thi Hương và đến năm 1904 lại đỗ đầu kỳ thi Hội. Học giỏi, đỗ cao, sớm nổi tiếng, nhưng cụ Huỳnh không ra làm quan, bởi lẽ, theo Cụ bộc bạch: nước đã mất,  triều đình đã một bề khuất phục giặc ngoại xâm.

Trong không khí sôi động của các phong trào yêu nước của các tầng lớp nhân dân chống ách thống trị và áp bức của thực dân phong kiến, Cụ Huỳnh đã gặp những người bạn đồng chí hướng như: Phan Bội Châu, Trần Quý Cáp và bộ ba đó trở thành linh hồn của phong trào yêu nước sôi nổi; thắm đượm tư tưởng duy tân và đỉnh cao là phong trào chống thuế của nông dân nghèo ở các tỉnh miền Trung. Lo sợ trước sức mạnh của quần chúng nông dân, thực dân Pháp đã thẳng tay đàn áp, hành hình Trần Quý Cáp, đẩy Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng ra Côn Đảo. Mười ba năm sau (1908 – 1921), Cụ Huỳnh mới được trở về đất liền.

Năm 1925, lịch sử đất nước chứng kiến những biến động quan trọng. Một trong những biến động đó là Nguyễn Ái Quốc xuất hiện ở Quảng Châu và thành lập Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí Hội, tổ chức tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam ngày nay.

Vào thời điểm đầy thử thách đó, Cụ Huỳnh bước vào chính trường với hy vọng bằng những hoạt động công khai trong khuôn khổ luật pháp của chế độ thuộc địa, mưu giành quyền dân chủ cho các tầng lớp nhân dân. Cụ đã tham gia vào cuộc vận động bầu Viện Dân biểu Trung Kỳ, sau đó đắc cử và được bầu làm Viện trưởng. Nhưng sau khi các thỉnh cầu của Cụ đưa ra nhằm sửa đổi một số điều luật giảm thuế rượu, thuế muối, phổ cập chữ quốc ngữ v.v… bị chính quyền thực dân thẳng thừng bác bỏ, Cụ Huỳnh Thúc Kháng đã tranh luận gay gắt với khâm sứ Trung Kỳ, rồi tuyên bố từ chức.

Rời bỏ chính trường, Huỳnh Thúc Kháng tập hợp những người tiến bộ thành lập tờ báo “Tiếng Dân”, xuất bản tại Huế làm diễn đàn nhằm tiếp tục đấu tranh đòi quyền dân chủ báo chí.

Huỳnh Thúc Kháng là nhà hoạt động chính trị đầy nhiệt huyết. Vì vậy, khi Cách mạng tháng Tám thành công, mặc dù tuổi đã cao, nhưng sau khi được biết Chủ tịch Hồ Chí Minh chính là Nguyễn Ái Quốc, Cụ Huỳnh đã ra Thủ đô theo lời mời của Chủ tịch Hồ Chí Minh với ý định “chỉ muốn ra gặp Cụ Hồ để bày tỏ một vài ý kiến”, nhưng chỉ sau cuộc gặp mặt đầu tiên, Cụ Huỳnh đã hoàn toàn bị thuyết phục, ở lại cộng tác với Nhà nước Cách mạng không chỉ vì uy tín cá nhân Chủ tịch Hồ Chí Minh mà hơn thế là tin vào đường lối chính trị vì đại nghĩa dân tộc của Đảng cộng sản Đông Dương mà Người là lãnh tụ. Cách mạng tháng Tám thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời đứng trước những thách thức vô cùng to lớn: thù trong, giặc ngoài. Tình hình “ngàn cân treo sợi tóc”. Trong bối cảnh đó, với nhiệt huyết của một chí sĩ yêu nước, cụ Huỳnh đã nhận lời mời của Hồ Chủ tịch tham gia chính quyền cách mạng. Bằng uy tín lớn của mình, cụ Huỳnh đã góp phần đắc lực vào sự nghiệp đại đoàn kết dân tộc, đập tan âm mưu chia rẽ của các thế lực thù địch.

Buổi ra mắt Quốc hội và nhận trọng trách Bộ trưởng Bộ Nội vụ Chính phủ liên hiệp kháng chiến, Bác Hồ đã trân trọng giới thiệu cụ Huỳnh Thúc Kháng là “một người đạo đức, danh tiếng mà toàn thể quốc dân ai cũng biết”.

Cụ Huỳnh Thúc Kháng với tờ Tiếng Dân.

Để mở rộng hơn nữa khối đại đoàn kết dân tộc “đoàn kết tất cả các đảng phái yêu nước và đồng bào yêu nước vô đảng phái, không phân biệt giai cấp, tôn giáo, xu hướng chính trị, chủng tộc” nhằm tăng cường lực lượng bảo vệ thành quả cách mạng, Hội Liên hiệp Quốc dân được thành lập, Cụ Huỳnh Thúc Kháng, một trong những sáng lập viên được bầu làm Hội trưởng.

Tháng 6-1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh qua thăm nước Pháp. Người đã đặt niềm tin tuyệt đối vào cụ Huỳnh khi trao chức Quyền Chủ tịch nước cho Cụ với lời căn dặn: “Dĩ bất biến, ứng vạn biến”.

Dù tuổi cao sức yếu, nhưng Quyền Chủ tịch nước dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản đã mang hết nhiệt tâm tranh đấu để giữ vững chủ quyền, độc lập dân tộc trước ngoại bang và ổn định chính trị của đất nước, góp phần ngăn chặn và đập tan âm mưu khiêu khích, phá hoại của các thế lực phản động, mà vụ án Ôn Như Hầu là một điển hình.

Ngỏ lời cảm ơn cụ Quyền Chủ tịch nước gánh vác công việc khi mình đi vắng, Hồ Chủ tịch phát biểu:

“Trong khi tôi đi vắng, nhờ sự lãnh đạo sáng suốt của cụ Huỳnh – Quyền Chủ tịch, sự chăm sóc của Quốc hội, sự ra sức gánh vác của Chính phủ, sự đồng tâm hiệp lực của quốc dân mà giải quyết được nhiều việc khó khăn, công việc kiến thiết cũng tiến bộ”.

Tháng 11-1946, nguy cơ chiến tranh đang đến gần, tăng cường củng cố khối đại đoàn kết dân tộc, làm trong sạch bộ máy chính quyền và Mặt trận dân tộc thống nhất lúc này trở thành vấn đề hết sức cấp thiết.

Quốc hội khóa I, kỳ họp thứ hai diễn ra từ 28-12 đến 9-11-1946 đã thảo luận và thông qua Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cũng như những chủ trương cấp bách để chuẩn bị kháng chiến. Quốc hội đã biểu thị sự triệt để tín nhiệm đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ mới do Người thành lập. Cụ Huỳnh lấy lý do vì tuổi cao sức yếu nên đã cố từ chối, nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh lấy đại nghĩa mà thuyết phục, nên cụ đã gắng ở lại trong Chính phủ mới.

Năm 1947, thay mặt Chính phủ Trung ương và Mặt trận Liên Việt, Cụ Huỳnh đi kinh lý miền Trung, thăm hỏi đồng bào, kiểm tra việc chính quyền các địa phương chuẩn bị cho việc sẵn sàng “toàn dân kháng chiến”, toàn quốc kháng chiến”. Trên đường công tác, Cụ Huỳnh lâm bệnh nặng và mất ở Quảng Ngãi ngày 21-4-1947, hưởng thọ 71 tuổi.

Cả nước đau buồn để tang Cụ giữa lúc kháng chiến chống Pháp đang diễn ra ác liệt.

Đánh giá về cụ Huỳnh, trong thư gửi đồng bào, Hồ Chủ tịch viết:

“Cụ Huỳnh là một người học hành rất rộng, chí khí rất bền, đạo đức rất cao. Vì lòng yêu nước mà  trước đây Cụ bị thực dân làm tội, đẩy ra Côn Đảo, mười mấy năm trường, gian nan cực khổ. Nhưng lòng son dạ sắt, yêu nước thương nòi của Cụ Huỳnh chẳng những không sờn mà lại thêm kiên quyết. Cụ Huỳnh là người mà giàu sang không làm xiêu lòng, nghèo khổ không nản chí, oai vũ không làm sờn gan.

Cả đời Cụ Huỳnh không màng danh vị, không cầu lợi lộc, không thèm làm giàu, không thèm làm quan. Cả đời Cụ Huỳnh chỉ phấn đấu cho dân được tự do, nước được độc lập…”. 

  Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV MTTQ Việt Nam, Tổng Bí thư Đỗ Mười đã phát biểu: “… Chúng ta tưởng nhớ các vị và các đồng chí từng cộng tác mật thiết bên cạnh Bác Hồ, tiếp thu và thể hiện sâu sắc tư tưởng đại đoàn kết của Người, cống hiến vào sự nghiệp vẻ vang của Mặt trận Dân tộc thống nhất, để lại những hình ảnh đẹp, những kinh nghiệm quý báu về tổ chức và công tác Mặt trận. Đó là các vị và các đồng chí: Huỳnh Thúc Kháng, Tôn Đức Thắng, Nguyễn Văn Tố, Bùi Bằng Đoàn, Phan Kế Toại, Nguyễn Lương Bằng, Hoàng Quốc Việt, Trần Huy Liệu, Dương Đức Hiền, Xuân Thủy, Huỳnh Tấn Phát, Phan Anh, Trần Đăng Khoa, Trịnh Đình Thảo, Nguyễn Hữu Thọ, Phùng Văn Cung, Bồ Xuân Luật và nhiều vị khác…. 

 

  Nguyễn Túc

(Ủy viên Đoàn Chủ tịch UBTƯ MTTQ Việt Nam)